FERGANA - Fergana`da İsyan

Fergana Vadisi'nde İsyan

Özbekistan'da köktendincilikle suçlanan 23 kişinin yargılanmasıyla başlayan gerginlik ülkeyi isyana sürükledi. Önceki gece ülkenin doğusundaki Andican kentinde ayaklanan yüzlerce kişilik bir grup cezaevini basarak aralarında Ekremiler grubunun lideri Ekrem Yoldaşov'un da bulunduğu 2 bin kişiyi serbest bıraktı. Valilik binasını ele geçiren isyancılar, bir sinema ile tiyatroyu ateşe verdi. Güvenlik güçleri ile isyancılar arasında sabah saatlerine kadar çatışmalar yaşandı.

Çatıdan ateş

İsyan dün sabah binlerce kişinin destek vermesiyle kent geneline yayılırken, göstericiler, eylemcilerin karargah olarak kullanılmaya başladığı valilik önünde toplandı. Sayıları 50 bini bulan göstericiler, Devlet Başkanı İslam Kerimov'un istifasını isterken, geçim sıkıntısı ve yoksulluğu protesto etti.

Ancak dün öğlen saatlerinde ordu ve polise bağlı keskin nişancıların hükümet binalarının çatılarından göstericilere ateş açması isyanın şiddetlenmesine yol açtı. Açılan ateşte 9 kişi ölürken, 34 kişi de yaralandı. Kimi kaynaklara göre ölü sayısı 50. Öfkeli göstericiler saldırı üzerine 30 kadar polis ve askeri rehin aldı.

Komşular kaygılı

Bir zamanlar Taliban ve El Kaide militanlarının sığınağı olan Fergana Vadisi Amerikan destekli Özbek güvenlik güçlerinin desteğiyle boşaltılmıştı.

298 bin nüfuslu kente giden tüm yollar kapatılırken, okullar tatil edildi. Telefon şebekeleri çalışmadı.

Kazakistan, Kırgızistan ve Tacikistan sınırlarını kapattı. Rusya ise kaygılı olduğunu açıkladı. Ülkede yabancı haber kanallarına yasak konuldu. CNN ve BBC dahil tüm yabancı haber kanallarının yayını kesilerek yerine eğlence kanalları yayınlandı.

Havanın kararmasının ardından güvenlik güçleri operasyon başlattı. İsyancıların üzerine ateş açıldığı ileri sürüldü. İsyancılarla askerler arasında kalan halk paniğe kapılarak dağıldı. Kentin denetimi tekrar hükümetin eline geçerken, AB göstericilerin üzerine ateş açılmasını kınadı.

İktidarı istemiyorlar

Köktendincilik suçlamasıyla yargılanan 23 kişi arasında yer alan işadamı Abduvosid Egomov, cezaevine yönelik saldırının örgütlenmesinde sorumluluğun Ekremiler grubunda olduğunu ve sanıkların tümünün artık özgür olduğunu söyledi. Egomov, hükümeti devirmeye yönelmediklerini, ekonomik özgürlük talebinde bulunduklarını belirtti.

Andican'daki isyan sürerken, sabah saatlerinde başkent Taşkent'teki İsrail Büyükelçiliği önünde bir intihar bombacısı korumalar tarafından vurularak öldürüldü. Ancak bu kişinin üzerindeki patlayıcıların sahte olduğu anlaşıldı.

OPERASYONU KERİMOV YÖNETTİ

Andican'da çıkan isyanın ardından Devlet Başkanı İslam Kerimov helikopterle bölgeye hareket etti. Kerimov, Andican'da isyancılara yönelik başlatılan operasyonu bizzat yönetti. Rehinelerin kurtarılması için isyancıların temsilcileriyle görüştü. Ancak görüşmelerden sonuç alınamadı. Akşam saatlerinde operasyon düzenleyen güvenlik güçleri kentin denetimini yeniden ele geçirdi. Andican'ın ele geçirilmesinin ardından Kerimov başkente geri döndü.

ABD'ye yönelik 11 Eylül saldırıların ardından 'teröre karşı savaşta' Washington'a büyük destek veren Kerimov yönetimi, köktendincilik suçlamasıyla binlerce kişiyi hapiste tutuyor. Önemli bir Amerikan üssü bulunan ülkenin bazı özellikleri:

Sovyetler'den 1991 bağımsızlığını kazanmasından beri ülke, geniş yetkileri bulunan Devlet Başkanı İslam Kerimov tarafından yönetiliyor.

Özbekistan, Batı tarafından sık sık insan hakları ihlalleriyle suçlanıyor. İnsan hakları kuruluşları, ülkede en az 6 bin dini ve siyasi tutuklu bulunduğunu belirtiyorlar.

Köktendici militanlar, geçen sene mart ayında 50 kişinin öldüğü saldırı dahil, ülkedeki bir dizi bombalı saldırıdan sorumlu tutulmuştu. ABD ve İsrail büyükelçiliklerine düzenlenen saldırılarda da 3 kişi ölmüştü.

Büyük doğalgaz ve petrol rezervlerine sahip Özbekistan, dünyanın 10 büyük altın üreticisi arasında yer alıyor. Özbekistan, dünyadaki 5. büyük pamuk üreticisi durumunda.

Ülkede serbest pazar reformlarının yapılmaması ve sıkı devlet kontrolünün yaşam standartlarında büyük düşüşe yol açtığı belirtiliyor. Ülkedeki ortalama aylık 30 dolar civarında.

Orta Asya'daki 5 eski Sovyet cumhuriyeti içinde 26 milyonluk nüfusuyla en kalabalık ülke olan Özbekistan'da, halkın yüzde 80'ini Özbek. Ruslar ve Tacikler, nüfusun yüzde 10'unu, Kazaklar ise yüzde 3'ünü oluşturuyor.

'GÖSTERİLER DEVRİMLE SONUÇLANMAZ'

Mesut Yılmaz Hükümeti döneminde Türk Cumhuriyetleri ile ilişkilerden sorumlu Özbek kökenli Devlet eski Bakanı Ahad Andican, Özbekistan'ın Andican şehrindeki olayların 'Kadife Devrim' ile sonuçlanmayacağını söyledi. Andican, 'Özbekistan'da yaşananlar son zamanlarda pek çok örneğini gördüğümüz, Kadife Devrimler gibi bir hadise değil. Çünkü, Özbekistan'da diğer ülkelerde olduğu gibi organize bir muhalefet söz konusu değil. Özbek muhalefeti baskı altında ve ülkenin iki önemli muhalefet lideri ülke dışına kaçtı. Muhalefeti örgütleyecek lider yok' diye konuştu.

FERGANA TERÖRİST YATAĞI

Kırgızistan, Özbekistan ve Tacikistan sınırları arasında yer alan Fergana Vadisi Hizb-üt Tahrir ve El Kaide gibi radikal dini terör örgütlerin etkisi altında bulunuyor. Bu nedenle Orta Asya'nın istikrarı bir nevi bu vadinin istikrarından geçiyor. Bölge ülkelerinin yanı sıra Rusya ve ABD, terörün beslendiği Fergana Vadisi'nin kont- rol altında tutulmasını istiyor. Ancak vadi sahip olduğu coğrafi şartlar nedeniyle uluslararası terörizmin yanı sıra silah ve uyuşturucu kaçakçılığı için de kullanılıyor.

PUTİN'DEN ARABULUCULUK İSTEDİLER

Rusya'nın arka bahçesi Gürcistan, Ukrayna ve Kırgizistan'ın ardından Özbekistan'da patlak veren isyan, dikkatleri tekrar bu bölgeye yöneltti. ABD, sırasıyla Gül, Turuncu ve Limon devrimlerinin gerçekleştiği bu ülkelerdeki hareketlere destek verdi.

Washington, Devlet Başkanı İslam Kerimov'un radikal dincilere yönelik operasyonlarını da desteklerken, Ekremiler Rusya'nın arabulucu olmasını talep etti. Adı açıklanmayan bir lider, 'Kan dökülmesinin durması için Rusya'nın, kişisel olarak da Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin'in arabulucu olmasını istediklerini'' söyledi. Rusya Komünist Partisi Başkanı Gennadi Züganov ve Rodina (Anavatan) Partisi Başkanı Dimitri Rogozin, Rusya'nın Özbekistan'daki krize müdahale etmesini istediler.

Vehhabi tehlikesi

Andican'daki olayların Vehhabiliğin Orta Asya cumhuriyetlerine yayılmasının başka bir ispatını oluşturduğunu savunan Gennadi Züganov, 'Orta Asya'da çok ciddi bir tehdit ortaya çıkıyor ve bu da Vehhabilik. Moskova eski Sovyet cumhuriyetlerinde çıkarlarımızın olduğunu anlamalıdır'' dedi. Rogozin de, 'Rusya, bir an önce tüm eski Sovyet cumhuriyetlerinde caydırıcı önlemler almak zorunda'' dedi. 'Özbekistan'da gelişen olayların son derece mantıklı geliştiğini'' ifade eden Dimitri Rogozin, 'Sıradaki ülkeler Ermenistan ve Türkmenistan olacak'' diye konuştu.

EKREMİLER KİMDİR?

İsyanın kaynağı olan Ekremiler adlı dini gruba mensup 23 kişi, anayasaya aykırı faaliyetler, köktendincilik ve suç örgütü oluşturmakla suçlanıyor. İnsan hakları savunucuları ise bu davanın hükümetin dini konulardaki kısıtlamalarının bir parçası olduğunu savunuyor. Aileleri aylardır grubun serbest bırakılması için gösteri yapıyor. Ekremiler, yasadışı Hizb-üt Tahrir'den kopan kişiler tarafından 1996'da kuruldu. Özbek yetkililer, Hizb-üt Tahrir'i, geçen yıl 50'den fazla kişinin ölümüne neden olan terör saldırılarından sorumlu tutuyor. Andicanlı Ekrem Yoldaşov etrafında birleşen 'Ekremiler'' grubu, ülkede yayımladıkları ''İmana giden Yol'' adlı kitabıyla tanınıyor. Ekremilerin, dini grup olmanın yanı sıra ekonomik alanda da örgütlendikleri belirtiliyor.

'Yeşil' isyanı yoksulluk körükledi

Kentteki yoksulluk, gösterilerin isyana dönmesine neden oldu. Özbek hükümetinin köktendincilere yönelik operasyonlarından en çok etkilenen Andican kentinde her aileden bir kişi tutuklu bulunuyor. Erkeklerin cezaevinde olması yüzlerce kadının tek başına hayatta kalma mücadelesi vermesine neden oluyor. Cezaevinden çıkan gençler de iş bulamıyor. İnsanlar geleceğe inançlarını kaybetmiş durumda.